ZOMI NAM NI ( Pu Thawng Zam)
February 23/2025
Voice Hornbill
THUPATNA:
Minam picing khat ahih naak leh minam ni na nei ciat uh hi. Tua ahih manin Zomi Nam Ni i bawl ciang, i gamtat i luhekdan a naupangvai mahmah, a namtom lungsim mahmahkha phial zongin Zomite minam picing, minam lian khat ihihna hongphawksak a, a picing gamtat ding leh nampi lungsim nei-a, thu saupi khualin thuman thutak tawh Zomi a kici peuhmah kalsuan kul, nuntak kul ahihlam zong, hong phawksak hi.
Sitni Pu Chin Sian Thang in Minam Ni khat peuh a kibawl ciangin a gam uh suahtak ni, a mipite’n matut gualzahna thupi tak aneih man ua, kibawl hi a cih mah bangin ZOMI NAM NI i bawlna a hang zong tua mah ahihlam hong phawksak hi.
ZOMI NAM NI HONG PIANKHIATDAN:
Chin Affairs Council-te’ makaihna tawh Oct 9, 1950 ni-in Falam ah minamvai kikupna nasia takin kinei a, i minam ni dingin Feb 20 ni zangin 1948 kum panin pan ni cih thukimna na nei uh hi. A kum kik 1951 kumin Mindat khua-ah Feb 20 ni-in Zomi Nam Ni na bawl uh hi. Kawlgam Prime Minister U Nu leh Zomi ulian tampitak zong kihelin President of Burma ii lungdampihna lai zong simkhiatna nei uh hi.
BANG HANGIN TUA NI NA BIKHIAH UH HIAM?
Feb 12-23, 1948 in Mahar Thray Sithu Pu Captain Mang Tung Nung
(မဟာသရေစည်သူ-ကပ္ပတိန် မာန်တ ုံးန ုံး), Burma President Soa Shwe Thike-te in makai-in Falam ah taangmi 5000 bang kikaikhawmin gam le minamvai nasia takin kikupna na nei uh hi.
Hih khawmpi-ah Tedim, Falam, Hakha, Matu, Kanpalet leh Paletwa panin mi pai tek uh hi. Tua hunah Mangkangte hong piak ki ukna, Chin Hills Regulation Act zatsuak ding leh zatsuak loh ding zong, kikupna nasia takin na nei uh hi. Pu. Capt. Mang Tung Nung in hun makaih Tuithang Khua-a, Pu Thang Za Kai Sukte Beh (Sia Kam Khaw
Thang’ pano) in zingsang nai 10:00 hun pawl in ukpi ukna abei nading thusungin adeih lohna Lai tawh a gelh a piak khitteh kam tawh genlai a, Falam lam pa’n taangmi Pu Chun Mang Laizo khua leh Kanpalet pan taangmi Pu Hang Bung Thang-te in thukimpihna gen uh hi.
A deih laipawl om ahih manin mee(vote) khia uh a, mi 5000 lakah 4983 in deih loin mi 17 bek in deih lai ahih manin tua ni-a kipan vote a tamzaw thukimna zui uh hi. Mangkang kumpite hong piak ki-ukna Chin Hills Regulation Act mipi a tamzaw thukimna tawh kizang nawn lo, si ta ahih manin tua ni pen Zomibup ading mi namdangte hong ukna pan suahtak ni, gualzawh ni khat hong suak hi.
Page | 1CHIN HILLS REGULATION ACT A KIBAWL HUN:
Mangkang kumpi te’n 1896 kumin Zogam hong la uh a, Zomi i pu i pa te’n Zothau leh lum le tei tawh a na do uh hangin, a gal vanzat uh kikhai lua mahmah ahih manin a kuma sim bang na do ta le-uh na zo lo uh hi. Tua banah kum 1896 August kha ni 13 ni-in Zogam buppi ukna dingin British Parliament ah Chin Hills Regulation Act hong bawl uh a, tua tawh kum 1911 October 9 ni-in Zogam hong uk uh hi.
Tua tawh kum 50 sung hong uk uh a, siahtung siahphei kaihna(tax) hong omin Zomi tampi tak in gentheihna, gimna, tawlna thuaklawh pikpek uh hi. Hih ki-ukna a bei theih nadingin Zomi makai pawlkhat Ware khua-ah Sept 29, 1932 kumin kikupna nasia takin nei-in, Chin Hills Union Organizations (CHUO) na phuankhia uh hi.
Hih kipawlna min tawh mangkang kumpite tungpan suahtak nading ngetna lai zong pia pah uh a, ahi zongin mangkang kumpi ten a san zawhlohna uh thu leh CHUO pen kipawlna man lo hi, ci-in Feb 20, 1938 in zasak kik uh hi. Hih bang thu a zaksak kik uh ciangin mipite tungah mangkangte’ hong ukdan a deihlohna uh, hong khang semsemzaw a, mipite sungah kipumkhatna hong leh om zawsop hi.
CHIN HILLS REGUALTION ACT KOI MUN TENGAH KIZANG?
Chin Hills Regulation Act pen Zogam bekah ki zangh hi loin North Cachar Hills, Garo Hills, Khasi, Jaintia Hills, Naga Hills leh Mikil Hills dongah na zang uh hi.
ZOMI NAM NI IN HAKSATNA TUAK TOTO:
“1948, February 20 ni pen Zomite lunggulhna teng tangtut khit theih ni, ci mah ta leng, Aung San ki thahna leh General Ne Win ii kumpi kahnate hangin i hamphatna teng kibuaksuah kik khin hi. Tua ahi zongin Zomi Nam Ni i neihna in Minam khat i hihna hong lak veve ahih manin a manphatna kiam tuan lo hi.” Kum 1956 kumin Chin Affairs Minister Pu Za Hre Lian hun lai-in Zomi Nam Ni pen December ni 4 ni hihsak ding, a sawm manin 1958 kum dong buailawh hi. Revolutionary Council kumpi hun, 1966 kumin BSPP Party, Mindat Unit Organiser U Myint Thein in Zomi Nam Ni pen February ni 9 ni hihsak ding leh a min zong Chin Special Division Day cih dingin hanciam kik hi.
Zogam in State a ngah zawh, 1975 kumin Chin State Council zum in February 20 ni pen Chin State Ni cih ding gingsak leuleu uh hi. 1981 kum panin Kawlgam kumpi in Zomi Nam Ni zat limlim phal nawn lo uha, Chin State Day cih ding mah-in Chin State Council Hakha panin Calendar leh Post Card khawng kumpi Sum tampi bei-in bawl uh hi.
Tua cibang thu teng a om ciangin Kum 1991-1993 ciangin Sangnaupang Siamsin kipawlnate makaihna tawh Feb 20 ni ZOMI NAM NI ci-in Zangkong University, Mandalay University-a om Zomi Sangnaupangte in ZOM NAM NI, ZOMI PHUNPI NI, ci suak ding Page | 2hi hang, ci-in Chin State Council-te’ cih pen sang nawn loin 1981 – 1988 dong ZOMI NAM NI cingiatin na bawl uh hi.
1991 Kum ciangin kum 44 cinna kibawl a, galkap kumpi in Chin State Day cih ding in Signboard suang lela liang uh a, Pawi a bawl uh hangin kuamah pai loin amau omna ciatah ZOMI NAM NI mah ci-in na bawl uh hi. Tua laitak political Party Mara people’s Party, Chin National Leaguage for Democracy, Myo Khui Party, Zomi National Congress leh Independent te’n Kawlgam Khuapi Zangkong Bo Aung Kyaw Street, No.393 First Floor ah UNLD member khempeuh tawh ZOMI NAM NI na bawl uh hi.
BANG HANGIN KAWLTE TAWH KIPAWLKHA MAWK I HIAM?
Mangkang kumpite tungah suahtakna i ngah nading ngetna thu General Aung San in a zak ciangin amau Kawlte kia in lah Mangkang kumpite tungah suahtakna a ngetnget uh hangin na ngahzo mahmah lo uh a, CHUO makaite Dec 13, 1946 in samngiat in kipawlkhawm a mangkang kumpite’ khut sung pan suahtakna ngah nading semkhawm ni ci-in kikupna na nei uh a, tua thu tawh kizomin a nihveina thukikup pen Feb 12, 1947 ni-in, Shan gam Pinlong khua-ah nei-in a kithukimna uh Pinlong agreement kici hi.
A nihveina kikupna-ah Pu Pum Za Mang damlohna tawh kihel zo lo ahih manin ama tang dingin Saizang ukpi Pu Thawng Za Khup na sawl hi. Zogam panin Pinlong Agreement ah thukimna Suai a vakai pen Pu Thawng Za Khup, Pu Hlur Mung, leh Pu Kio Mang te ahi uh hi. Hih kikupna ah Shan State, Kachin Hills leh Chin Hills sunga om makaite pawlkhat na kihel uh a, thukimna limtak na bawlkhawm uh hi.
KAWLTE LEH NAMDANGTE KHUTSUNG I TUNNA A HANG:
Pinlong thukimna (Pinlong Agreement) hangin Jan 4, 1948 kumin Mangkangte khutsung pan suahtakna Zogam, Kawlgam leh Mualtung gamteng in kingah a, Union of Burma ci-in kipawlna min na phuankhia uh hi. Ahi zongin Bogyoke Aung San mi gilo te’n thau tawh hong thahvat ciangun hih kithukimnateng pen Kawl te’n tuni dong hong sem nai lo uh a, zawhthawh thu tawh hong ukin amau’ sila, amau ukcipna sungah tuni dong hong koih uh hi.
Tua ahih manin khangthak Zomi te’n i pu i pa-te’ lunggulhna a tangtun’ theih nadingin i pilna, i siamna, i neihsa sum le pai, tha le ngalte itsiit loin i nak hanciam mahmah ding, Zomi Nam Ni i bawl ciangin hong phawksak diak hi.
THUKHUPNA:
Mangkang kumpite in Zogam hong lakma-un Zomite pen ei le ei a ki-uk hi-in i gamveng Kawlte le Indiate-a kipan kuamah in hong uk ngei lo uh a, suakta taka a nungta, a kalsuan minamte ihi hi. Zogam zong, Zomi i pu i pate satsa mah hi a, Zomite teen ma-in kuamah na teeng ngei nai lo hi.
Tua ahih manin Zogam leitang pen Zomite neihsa, satsa, go le gamh dinga Pasian’ hong piak ngiat khat ahi hi. We are indigenous people in our country, not immigrants people in our country. Zomi Nam Ni i bawl teh bang hun teh Zomi Independence Day or Zomi Freedom Day kingah ding, kibawlzo ding hiam cih limtak ngaihsun a, i thungetna-ah i ap ding thupi mahmah hi.
Tua dingin i biak Pasian mai zongin thumanna(truth) thutanna(justice) cihtakna(faithfulness) tawh i kimakaih, i kinungzuih, i kalsuan, i sepkhop kul ding hi. Tuate kihel lopi-in Zogam leitang leh Zomi te’n suahtakna kingah ngei lo ding hi, cih tu kum Zomi Nam Ni ah akua mahpeuh in i phawk dngin ka deih hi.
References:
1.Capt: Mang Tung Nung: A 7 VEINA ZOMI NAM NI TEDIM KHUAPI AH
- Pro.C. Thang Za Tuan: ZOMI NAM NI HONG PIANGKHIATNAZIA
- Pu. Chin Sian Thang: ZOMI NAM NI
- Tg. Vul Za Pau: ZOMI NAM NI HONG PIANKHIATNA THU
- J. Thang Lian Pau: ZOMI NAM NI THU
- Rev. Dr. Khen Za Sian: ZOMI NAM NI

Leave a comment